ΕΡΩΤΗΣΗ: «Με βάση την ιστορική αναδρομή στην εξέλιξη της Γεωγραφίας από την αρχαιότητα, διαπιστώνουμε ότι η επιστήμη αυτή πορεύτηκε μαζί με τη Χαρτογραφία σε πολλές περιπτώσεις, σε βαθμό που μερικοί άνθρωποι να μην βρίσκουν διαφορές ανάμεσα στη Γεωγραφία και στη Χαρτογραφία. Εξηγήστε πώς θεωρείτε εσείς τη σχέση τους διαχρονικά».
ΣΥΝΟΛΟ ΛΕΞΕΩΝ: 1.830
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2
1. Γεωγραφία και Χαρτογραφία: Οι ορισμοί 3
2. Γεωγραφία και Χαρτογραφία: Η κοινή πορεία 4-5
3. Η νέα Γεωγραφία 6-7
ΕΠΙΛΟΓΟΣ 8
Βιβλιογραφία 9
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στην παρούσα εργασία θα εξετάσουμε την σύνδεση Γεωγραφίας και Χαρτογραφίας διαχρονικά και πώς διαμορφώθηκε η σχέση τους ανά τους αιώνες, ώστε να φτάσουν στο σημείο να θεωρούνται από πολλούς ανθρώπους ως μία επιστήμη: από την αρχαιότητα και τους πρώτους γεωγράφους – χαρτογράφους, στην εποχή του Μεσαίωνα και των Μεγάλων Ανακαλύψεων, μέχρι την ανάπτυξης της Κλασικής Γεωγραφίας του 19ου αιώνα.
Θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τα κοινά τους σημεία, την παράλληλη πορεία που διένυσαν μέχρι τον 18ο- 19ο αιώνα, αλλά και τις διαφορές τους από τη στιγμή που η Γεωγραφία «αποκόπηκε» από την περιγραφική της μορφή και εμβάθυνε σε επιστημονικά και ερμηνευτικά πεδία για να μελετήσει τη σχέση ανθρώπου και φύσης με έμφαση στην αλληλεπίδρασή τους.
Γεωγραφία και Χαρτογραφία: Οι ορισμοί
Η Χαρτογραφία σχετίζεται στενά με την επιστήμη της Γεωγραφίας, αφού οι χάρτες είναι ένα από τα βασικά μέσα παρουσίασης και μελέτης των γεωγραφικών δεδομένων. Με τον όρο χαρτογραφία περιγράφεται η επιστήμη η οποία περιλαμβάνει ένα σύνολο προσδιορισμένων μελετών, τεχνικών ακόμη και καλλιτεχνικών εργασιών που αφορούν απεικονίσεις, υπό κλίμακα, της επιφάνειας της γης για την σύνταξη και έκδοση χαρτών. Η εφαρμογή όλων αυτών των διεργασιών αποτελούν την έννοια της χαρτογράφησης, που γίνεται με διάφορες μεθόδους οι οποίες και ονομάζονται χαρτογραφικές προβολές . Η χαρτογραφία αφορά στην μεταφορά ή μετάδοση των πληροφοριών που έχει χωρική διάσταση μέσω χαρτών. Ο χάρτης είναι η αναπαράσταση ή περιληπτική παρουσίαση της γεωγραφικής πληροφορίας, ένα εργαλείο για να «απεικονιστεί» η γεωγραφική πληροφορία.
Σύμφωνα με τον Ε. Λιβιεράτο «χαρτογραφία είναι η επιστήμη που ασχολείται με την διαδικασία απόδοσης χαρτών αλλά και με την μελέτη των φιλοσοφικών και θεωρητικών βάσεων για την δημιουργία χαρτών, περιλαμβανομένης και της επικοινωνίας χρήστη-χάρτη» .
Ο ορισμός της Γεωγραφίας δεν αποτελεί απλή υπόθεση, καθώς με την πάροδο των αιώνων και τις ανά εποχή κοινωνικές, πολιτικές, φιλοσοφικές, τεχνολογικές εξελίξεις κλπ. έχουν διατυπωθεί διαφορετικοί όροι για να προσδιορίσουν αυτήν την επιστήμη. Η Γεωγραφία, η επιστήμη της φύσης και του ανθρώπου μελετά την σχέση μεταξύ τους και την αλληλεπίδρασή τους μέσα στο χώρο : πώς οι άνθρωποι χρησιμοποιούν, αλλά και να διαμορφώνουν το χώρο μέσα στον οποίο ζουν και πώς η γη επηρεάζει τον τρόπο που ζουν οι άνθρωποι.
Γεωγραφία και Χαρτογραφία: η κοινή πορεία
Οι ρίζες της Γεωγραφίας είναι η περιγραφή της Γης και η καταγραφή στοιχείων όπως οι χώρες, οι πόλεις, ο πληθυσμός, το φυσικό περιβάλλον, καθώς και η χαρτογράφησή τους .
Για τους περισσότερους από εμάς η Γεωγραφία είναι το μάθημα της πατριδογνωσίας, η αφομοίωση στοιχείων για τον παγκόσμιο άτλαντα, με τις χώρες, τις πρωτεύουσες, την ονομασία των οροσειρών ή των ποταμών, τον πληθυσμό κάθε χώρας και μια σειρά άλλων πληροφοριών με την απαραίτητη χρήση ενός χάρτη ή μιας υδρογείου για να οριοθετήσουμε αυτές τις γνώσεις ή ακόμη και με τον σχεδιασμό χαρτών.
Αυτή η επαφή με την Γεωγραφία αποτελεί για πολλούς ταύτισή της με την Χαρτογραφία, αντίληψη που ίσχυε εν πολλοίς μέχρι τον 19ο αιώνα. Πρόκειται για την περίοδο της Περιγραφικής Γεωγραφίας των εξερευνητών και των ταξιδιωτών: σε όλη την Ευρώπη η γεωγραφία είναι μια διαδικασία περιγραφής και αναπαράστασης δεδομένων σχετικά με την επιφάνεια της γης σε κάθε μια περιφέρεια και η χαρτογράφηση τους .
Η Γεωγραφία στα πρώτα βήματα της την εποχή της Αρχαιότητας συγχέεται με την χαρτογραφία, την γεωμετρία, την αστρονομία και μια σειρά άλλων επιστημών, που ωστόσο τότε δεν είχαν διαχωριστεί. Από τον Όμηρο μέχρι τον Ερατοσθένη, ο οποίος έκανε μετρήσεις για την περίμετρο της γης με σημαντική ακρίβεια και σχεδίασε τον πρώτο χάρτη που ανταποκρινόταν στην τότε πραγματικότητα του κόσμου, αλλά και για μεταγενέστερούς τους έως και την εποχή της Αναγέννησης, οι διανοητές αυτοί δεν χαρακτηρίζονται ως γεωγράφοι , αλλά ως πανεπιστήμονες, καθώς ήταν παράλληλα ιστορικοί, φυσικοί, μαθηματικοί, αστρονόμοι, εξερευνητές κλπ.
Στα πρώτα χρόνια της μετά Χριστόν εποχής, ο Στράβωνας στα Γεωγραφικά παρά τις περιγραφές, έκανε προσπάθειες καταγραφής των ηθών, των πολιτικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών των περιοχών που είχε επισκεφθεί, ενώ συνέδεσε τη Γεωγραφία με τη Φιλοσοφία, αποκόπτοντας τη από την Γεωμετρία, ενώ ο πατέρας της χαρτογραφίας, Πτολεμαίος ο Αλεξανδρεύς τον 2ο μ.Χ αιώνα ανέπτυξε τις πρώτες βασικές αρχές για την μέτρηση των διαστάσεων της Γης, τους υπολογισμούς του μήκους και του πλάτους, καθώς και τις αρχές για τον σχεδιασμό χαρτών . Για τον Πτολεμαίο Γεωγραφία νοείται η παρατήρηση ουράνιων σωμάτων και οι περιηγήσεις, ενώ άλλοι αρχαίοι φιλόσοφοι οι οποίοι ασχολούνται με τη Γεωγραφία, όπως αναφέρει η Λ. Λεοντίδου «τοποθέτησαν τον άνθρωπο μέσα σε μια ιεραρχία χώρων» .
Ο Μεσαίωνας και η επιστροφή στον δογματισμό, μεταφέρει την ανάπτυξη της Γεωγραφίας προς τη Μέση Ανατολή και τη Βόρειο Αφρική, στους δρόμους του εμπορίου. Οι έμποροι χρειάζονται στα ταξίδια τους χάρτες και η εποχή με τότε περιοχές όπως η Κίνα και η Ινδία, τους παρέχουν στοιχεία και πληροφορίες για τον εκτός Ευρώπης κόσμο: το φυσικό περιβάλλον, την οικονομία, την κοινωνία, την πολιτική.
Από τη μία τα σύνορα στην Ευρώπη είναι ρευστά, καθώς δεν έχει ακόμη αρχίζει να αναπτύσσεται η έννοια του εθνικού κράτους, κυριαρχούν οι πόλεις – κράτη, ενώ οι «χάρτες» επανασχεδιάζονται μετά από τις πολεμικές συγκρούσεις που ανακατατάσσουν τα γεωγραφικά όρια των περιοχών .
Την περίοδο των μεγάλων εξερευνήσεων 15ου και 16ου αιώνα και μέχρι τον 19ο αιώνα, οπότε η Γεωγραφία διδάσκεται πλέον συστηματικά στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, θα συνδεθεί άρρηκτα με την χαρτογραφία και θα αποτελέσουν έννοιες ταυτόσημες . Με την ίδρυση των πρώτων Γεωγραφικών Εταιριών σε Παρίσι, Βερολίνο και Λονδίνο, χρηματοδοτούνται εξερευνήσεις, ισχυροποιώντας την Περιγραφική Γεωγραφία , ως την επιστήμη της αποικιοκρατίας, που ανταποκρινόταν στην ανάγκη για ανακάλυψη και αξιοποίηση νέων τόπων και πρώτων υλών .
Αυτή η Περιγραφική Γεωγραφία πάντως, δημιουργεί μια συνθετική Φυσική Γεωγραφία και Ανθρωπογεωγραφία, καθώς αντιμετωπίζει παράλληλα το κοινωνικό και το φυσικό περιβάλλον .
Η νέα Γεωγραφία
Σαφή επιστημονικό χαρακτήρα η Γεωγραφία απέκτησε την περίοδο από τα τέλη του 19ο αιώνα- αρχές του 20ου. Βασικό χαρακτηριστικό της νέας Γεωγραφίας είναι η διεπιστημονικότητα αντί της πολυεπιστημονικότητας που ίσχυε μέχρι τότε: πρόκειται για τη μελέτη της σχέσης του χώρου και της κοινωνίας μέσα από τη συνένωση επιστημών και τον συνδυασμό της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής, πολιτιστικής, ιστορικής και φυσικής Γεωγραφίας .
Η Γεωγραφία σταδιακά αποτινάσσει από πάνω της τον «μανδύα» της αποκλειστικής καταγραφής και αναπαράστασης του χώρου σε συγκεκριμένες χωρικές κλίμακες και εμβαθύνει την ανάλυση της φύσης και της αλληλεπίδρασης της με τον χώρο και τον άνθρωπο χρησιμοποιώντας λογικά επιχειρήματα, αίτια και επιπτώσεις.
Η καθιέρωση πανεπιστημιακών εδρών διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της γεωγραφικής επιστήμης, γεννώντας δύο μεγάλα και αντιμαχόμενα ρεύματα: από τη μια ο περιβαλλοντικός ντετερμινισμός, με τον οποίο συνδέθηκε η Κλασική Γεωγραφία και από την άλλη, ο ποσσιμπιλισμός, ο οποίος εκφραζόταν με την Περιφερειακή Γεωγραφία.
Η κλασική Γεωγραφία, η οποία αναπτύχθηκε στην Γερμανία, υποστήριξε ότι το φυσικό περιβάλλον είναι ο αποκλειστικός παράγοντας διαμόρφωσης της ανθρώπινης δραστηριότητας, το περιβάλλον καθορίζει τις σχέσεις, τις συμπεριφορές και τις αντιδράσεις του ανθρώπου. Θεωρητικό υπόβαθρο της άποψης αυτής ήταν το βιβλίο του Δαρβίνου «Η προέλευση των ειδών» το 1859. Ο Περιβαλλοντικός ντετερμινισμός υποστηρίζει την αναγκαστική προσαρμογή του ανθρώπου στις αλλαγές του φυσικού περιβάλλοντος και μειώνει τη σημασία του ανθρώπινου παράγοντα .
Οι ντετερμινιστές υποστηρίζουν ότι ο χώρος είναι η βασική μεταβλητή που επηρεάζει την ατομική συμπεριφορά αλλά και την όλη οργάνωση και λειτουργία της κοινωνίας. Έτσι ερμηνεύουν την βιομηχανική επανάσταση και ανάπτυξη της Ευρώπης αλλά και την υπανάπτυξη της Ασίας και της Αφρικής σαν απόρροια των συνθηκών. Η Λ. Λεοντίδου στο βιβλίο της Αγεωγράφητος Χώρα σημειώνει ότι η «κλασική Γεωγραφία υποκατέστησε την περιγραφική δραστηριότητα με μια αντίληψη αιτιοκρατική».
Ο Friedrich Ratzel στο έργο του Πολιτική Γεωγραφία ( 1844), ορίζει το κράτος ως ένα οργανισμό που συνδέεται άμεσα με τη γη. Η οργανική θεώρηση του κράτους οδήγησε στο τέλος του 19ου αιώνα στην ανάπτυξη της «γεωπολιτικής» στη Γερμανία, μια θεώρηση που διατείνεται ότι οι πολίτες είναι υποδεέστεροι του κράτους και ότι το κράτος θα πρέπει να επεκτείνεται ανάλογα με την πληθυσμιακή αύξηση (θεωρία του «ζωτικού χώρου»). Η άποψη της «γεωπολιτικής» χρησιμοποιήθηκε από τους ναζιστές για να δικαιολογήσουν τα επεκτατικά τους σχέδια στην Ευρώπη. Η ντετερμινιστική προσέγγιση της εξήγησης της ανθρώπινης δραστηριότητας χρησιμοποιήθηκε και στην Αμερική με σκοπό τη νομιμοποίηση της κυριαρχίας των αποίκων έναντι των αυτοχθόνων .
Στα τέλη του 19ου αιώνα αναπτύσσεται ο «αντίλογος» στην Κλασική Γεωγραφία μέσα από τον ποσσιμπιλισμό, ο οποίος έκανε λόγο για «πιθανότητες όχι βεβαιότητες» κα πρέσβευε ότι το περιβάλλον είναι μία μόνο από τις παραμέτρους που επηρεάζουν την ανθρώπινη δραστηριότητα . Στη θεωρία αυτή στηρίχτηκε η Γαλλική Σχολή της Περιφερειακής Γεωγραφίας, η οποία υποστήριζε την περιφερειακή ιδιαιτερότητα και είναι έκδηλη η διεπιστημονικότητα .
Ο ποσσιμπιλισμός υποστήριξε ότι η σχέση φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος είναι ανοικτή, ενώ σύμφωνα με τον Vidal de la Blache δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε τα φυσικά από τα πολιτισμικά φαινόμενα, υπάρχει σχέση αλληλεπίδρασης . Σε μια ανθρώπινη εγκατάσταση το φυσικό περιβάλλον μετασχηματίζεται ανάλογα με το επίπεδο του υλικού πολιτισμού. Κάθε ανθρώπινη κοινότητα έχει τις δικές της ιδιομορφίες και ακόμη και στις περιπτώσεις εκείνες όπου το φυσικό τοπίο έχει κοινά στοιχεία, δημιουργεί το δικό της πολιτιστικό τοπίο.
Η θεωρία του Blache ταίριαζε μόνο σε αυτοτελείς περιφέρειες, σχετικά απομονωμένες από τον γύρω κόσμο, με στοιχεία αγροτικά και αυτοκατανάλωσης. Δεν μπορούσε να «αφομοιώσει» τις ανακατατάξεις από την βιομηχανική επανάσταση και έτσι έδωσε χώρο ανάπτυξης στο ενδιάμεσο ρεύμα των αναρχικών γεωγράφων Reclus και Κροπότκιν . Ο δεύτερος θεωρούσε την ανθρωπογεωγραφία ως διεπιστημονική δραστηριότητα. Στις μελέτες των αναρχικών γεωγράφων μπαίνει κυρίως η έννοια της αλληλεπίδρασης. Για την ανάλυση των γεγονότων δεν λαμβάνεται υπόψη μόνο το φυσικό περιβάλλον αλλά και παράγοντας όπως η τεχνολογική εξέλιξη, τα οργανωμένα συμφέροντα, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας κ.λ.π .
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συνοψίζοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Γεωγραφία και η Χαρτογραφία υπήρξαν αλληλένδετες για όσο διάστημα διήρκησε η «γνωριμία» του ανθρώπου με το περιβάλλον του, με την Γη. Μετά την ανακάλυψη του «Νέου Κόσμου» και τον αποικισμό, οπότε και εν πολλοίς ολοκληρώθηκε η χαρτογράφηση του πλανήτη, με την προσθήκη νέων χωρών, νέων ηπείρων, ο ρόλος της Γεωγραφίας αλλάζει. Ως φυσικού επακόλουθο είναι η αποσύνδεσή της με την Χαρτογραφία ως κοινή επιστήμη και η εμβάθυνση σε κοινωνικούς, πολιτικούς, ιστορικούς και άλλους παράγοντες που θα επηρέαζαν την γεωγραφική θεώρηση τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τη φύση.
Η Γεωγραφία θα εστιάσει στην ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν την ανάπτυξη του ανθρώπου στο χώρο, την αλληλεπίδραση της κοινωνικής πραγματικότητας με το φυσικό περιβάλλον και τον χώρο.
Η Χαρτογραφία θα εξακολουθήσει να αναπτύσσεται, αξιοποιώντας πιο σύγχρονα εργαλεία και τεχνολογικά επιτεύγματα, αλλά πλέον είναι ξεκάθαρος ο χαρακτήρας της ως μέσο απεικόνισης των γεωγραφικών δεδομένων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Λεοντίδου Λίλα (2005), Αγεωγράφητος Χώρα, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα
Λεοντίδου Λίλα – Σκλιάς Παντελής (2001), Γενική Γεωγραφία, Ανθρωπογεωγραφία και Υλικός Πολιτισμός της Ευρώπης, Πάτρα, ΕΑΠ
Παπαδοπούλου Μαρία (2005), Βάσεις της Χαρτογραφίας, Θεσσαλονίκη, Πανεπιστημιακές σημειώσεις, Τ.Α.Τ.Μ./ Α.Π.Θ.
Λιβιεράτος Ευάγγελος (1988), Γενική Χαρτογραφία και Εισαγωγή στη Θεματική Χαρτογραφία, Θεσσαλονίκη, ΖΗΤΗ
1 σχόλιο:
Την ηλίθια τη Λεοντίδου βιβλιογραφία; Έλεος ρε παιδιά. Η άσχετη έκαψε τον κόσμο της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών για να προωθήσει τα βιβλία της
Δημοσίευση σχολίου